Monumenten

Borne is van oorsprong een agrarische nederzetting waarvan de basisstructuur vermoedelijk in de Karolingische Tijd (800-1000 na Christus) is ontstaan. De oudste nederzettingen bestonden uit boerderijen gelegen in een stuk ontgonnen bosgebied. Tot de 16e eeuw ontwikkelt Borne zich als agrarisch dorp, met het spinnen en weven als huisnijverheid. Onder invloed van deze huisnijverheid kon zich in de 17e en 18e eeuw in Borne een linnennijverheid ontwikkelen. Borne kan gezien worden als de bakermat van de Twentse textielindustrie. In de 19e eeuw breidt Borne verder uit maar dit keer, door de komst van de spoorlijn, niet vanuit het oorspronkelijke centrum maar daarbuiten. Deze ontwikkeling heeft zich voortgezet, waardoor het oorspronkelijke kerkdorp (Oud Borne) bewaard is gebleven en Borne zich anders heeft ontwikkeld dan de meeste Nederlandse kernen. Oud Borne heeft de industriële revolutie overleefd zonder dat de oorspronkelijke ruimtelijke structuur ingrijpend is gewijzigd. Oud Borne ligt niet alleen ruimtelijk fysiek pal tegen het centrum, maar is, als gevolg van de aanwezigheid van een beperkt aantal kleinschalige winkeltjes, galerieën en ateliers, ook functioneel gekoppeld aan het centrum.

De nog aanwezige historische structuur en de vele Rijks-en gemeentelijke monumenten zoals de Oude Kerk, museum het Bussemakerhuis, de Bornse Synagoge, de Klopjeswoningen, de Meijershof en de Mariakapel maken Oud Borne tot een bijzondere plek.

Bij besluit van 17 oktober 1991, nr. 192321, is door de toenmalige ministers van WVC en VROM het gebied Oud Borne aangewezen als beschermd dorpsgezicht in de zin van de Monumentenwet 1988 (nu Erfgoedwet). Deze bescherming is bedoeld om de historische stedenbouwkundige structuur van het gebied veilig te stellen voor de toekomst.

Binnen het beschermd dorpsgezicht zijn diverse rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en overige beeldbepalende en/of beschermingswaardige objecten gelegen. De bescherming van het dorpsgezicht en de bescherming van objecten (monumenten) vullen elkaar aan, maar vervangen elkaar niet. De gezichtsbescherming beschermt de stedenbouwkundige structuur. De objectbescherming beschermt een bepaald pand en de authenticiteit van het bouwmateriaal.

Op dit moment heeft de gemeente Borne 45 gebouwde rijksmonumenten en 1 archeologisch rijksmonument. (het aanwijzen van) Rijksmonumenten vallen rechtstreeks onder het regiem van de Erfgoedwet (de Monumentenwet 1988 is op 1 juli 2016 overgegaan in de Erfgoedwet). De bestaande praktijk en de criteria voor de aanwijzing van rijksmonumenten is zeer terughoudend. (Eventuele) aanwijzingen vinden momenteel plaats op basis van door het Rijk opgestelde beschermingsprogramma’s (bijvoorbeeld een aanwijsprogramma met als thema wederopbouw).Bent u eigenaar van een rijksmonument? Dan komt u wellicht in aanmerking voor een van de subsidieregelingen van de rijksoverheid. De meest actuele informatie hierover kunt u vinden op de website van monumenten. Ook kunt u subsidie- en financieringsinformatie vinden op de website van het Nationaal Restauratiefonds. Hier leest u ook meer over het opvoeren van de restauratiekosten als aftrekpost bij uw belastingaangifte, het verduurzamen van uw pand of het herbestemmen ervan.

Momenteel zijn er binnen de gemeente Borne 47 panden aangewezen als gemeentelijk monument.

Op grond van de Erfgoedwet kan de gemeenteraad een verordening vaststellen gericht op het beheer en behoud van cultureel erfgoed gelegen binnen de gemeente. Borne heeft een erfgoedverordening (voorheen monumentenverordening) en op basis daarvan heeft het college de mogelijkheid om gemeentelijke monumenten aan te wijzen. Het gaat dan om cultureel erfgoed dat van bijzonder belang is voor de gemeente vanwege zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde.

Eigenaren van een gemeentelijk monument kunnen in aanmerking komen voor een subsidie t.b.v. het herstel en de instandhouding van de monumentale waarde. De kaders voor deze subsidie liggen vast in de subsidieverordening gemeentelijke monumenten Borne.

De gemeente Borne kent verschillende rijks- en gemeentelijke monumenten. Maar ook diverse zogenaamde ‘cultuurhistorisch waardevolle panden’. Dat zijn beeldbepalende gebouwen die geen officiële monumentale status hebben, maar wel van belang zijn voor de cultuurhistorische identiteit van Borne en haar omgeving.
Gemeenten zijn wettelijk verplicht om bij het opstellen en herzien van bestemmingsplannen verantwoording af te leggen over de manier waarop zij omgaan met cultuurhistorisch waardevolle gebouwen. Daarom heeft de erfgoedcommissie van de gemeente Borne onlangs een uitgebreide inventarisatie uitgevoerd.

Bewustwording
De hoofddoelstelling van het inventarisatierapport is om eigenaren en/of bewoners  bewust te maken van het feit dat zij een bijzonder pand bezitten en/of bewonen. Het is niet de bedoeling hen te belasten met extra regels als zij bijvoorbeeld de woning willen verbouwen, zoals dat voor monumenten het geval is. Wel is het mogelijk dat de woning in de toekomst in het bestemmingsplan de aanduiding ‘cultuurhistorisch waardevol’ krijgt. Op die manier ontstaat er meer bewustzijn waardoor er bij ruimtelijke ontwikkelingen meer aandacht is voor behoud. Ook kan men in aanmerking komen voor een gratis en vrijblijvend advies van de gemeentelijke erfgoedcommissie wanneer er een vergunning wordt aangevraagd voor bijvoorbeeld een verbouwing.